Het nieuwe pachtcontract van landgoed Vilsteren biedt de pachter vele jaren zekerheid, minimaal 12 jaar, maar stimuleert ook tot meer duurzaamheid. Want het contract bevat een lijst met 14 maatregelen ter verduurzaming, zoals weidegang, zonnepanelen, cursussen duurzaam bodembeheer.
Elke uitgevoerde maatregel levert 1 of 2 punten op. Zodra de pachter de helft van het maximaal aantal punten behaalt, verdubbelt de looptijd van het contract. Alle 14 maatregelen uitvoeren, hoeft dus niet. De maatregelen zelf zijn niet uitzonderlijk. Ze komen voort uit de kringlooplandbouw en uit Planet Proof van FrieslandCampina.
Als boeren een jaar voor het einde van de 12 jaar geldende pachttermijn minimaal aan 10 van de 21 punten voldoen, wordt hun contract verlengd. De boer kan dus zelf kiezen wat het best bij zijn bedrijf past. Dat illustreert de flexibiliteit van dit pachtcontract. Daar komt nog bij dat verpachter en pachter samen elk jaar de lijst van 14 maatregelen kunnen wijzigen, omdat de inzichten over duurzaamheid veranderen.
Driekwart van de landbouwgrond op Vilsteren valt onder reguliere pacht waar de verpachter geen invloed op heeft. Honderd hectare kent geliberaliseerde pacht met een looptijd van een jaar. Zo’n korte looptijd stimuleert de boer niet om te investeren in de bodemvruchtbaarheid, omdat de grond volgend jaar naar een ander kan gaan.
De Grondkamer van de Arnhemse rechtbank ging zonder aanpassingen akkoord. Het ministerie van Landbouw toont grote interesse. Vaktijdschriften als Boerderij en Agrarisch Recht wijdden uitvoerige artikelen aan deze innovatie. De eerste boer heeft zo’n flexibel en duurzaam pachtcontract getekend.
Wat drijft landgoed Vilsteren? “We concludeerden enkele jaren geleden dat de schaalvergroting in de landbouw botste met het behoud van het landgoed en met het voortbestaan van de landbouw op het landgoed. We zijn met de pachtboeren gaan praten”, vertelt Liesbeth Cremers een van de landgoedeigenaren en bewoonster van het hoofdhuis. “Dat doen we niet in enkele vergaderingen, maar in voortdurend overleg en met inbreng van diverse deskundigen, zoals Frank Verhoeven van Boerenverstand Consultancy en de Groningse hoogleraar agrarisch recht Willem Bruil. Uiteindelijk willen we rendabele bedrijven in een eeuwenoud landschap.”
De eerste stappen naar duurzaam rendement zijn gezet, zoals een maandelijkse boerenmarkt met tussendoor een afhaalpunt voor digitale bestellingen, ontwikkeling van het merk landgoed Vilsteren voor vlees, honing en spelt voor meel en pasta, de eerste biologische boer. Aan andere projecten wordt gewerkt, zoals het bodemherstelprogramma van Soil4U, het Manifest Klimaatrobuuste Landgoederen met ruim honcerd leden in het hele land, een stikstofreductieplan en dan nu een flexibel pachtcontract.
Op grond van haar ervaring geeft Liesbeth Cremers boeren met interesse twee samenhangende adviezen. “Selecteer goed door wie je je laat informeren. En als er een erfbetreder komt, zorg dan dat er iemand bij zit, bijvoorbeeld je vrouw.” Ze glimlacht erbij, maar ze meent het serieus. “Vrouwen doen vaak de administratie. Die zien wat er overblijft aan het eind van het jaar. En het betere denkwerk komt vaak van vrouwen. Een boer moet zich richten op het dagelijkse werk. Een boerin spreekt ook andere mensen, denkt aan de gevolgen van een investering voor het gezin, voor de volgende generatie en voor de omgeving.”
Een ander project waar het landgoed aan werkt is het verbeteren van de bodemkwaliteit. Vilsteren heeft met de Gelderse landgoederen Grootstal en Bingerden in 2015 een samenwerking opgezet, Soil4U, met het onderzoeksinstituut Louis Bolk en Wageningen UR. Daaromheen groeit een kennis- en leernetwerk met boeren, gemeenten en provincies, Rijkswaterstaat, waterschappen, Federatie Particulier Grondbezit, opleidingen, kennisinstituten en burgerorganisaties.
De drie eigenaressen merkten dat de fysieke bodem onder de landgoederen lijdt onder uitputting. Tegelijk erodeert de sociaaleconomische bodem door trends als lage melkprijzen en dito boereninkomens. De drie landgoederen willen met Soil4U werken aan natuurinclusieve, circulaire landbouw, duurzaamheid, schonere productie, een betere balans met de omgeving en een vitaal buitengebied. Uiteindelijk willen de eigenaressen hun erfgoed straks in betere staat doorgeven aan de volgende generatie.
De basis van Soil4U is het landgoedmodel, dat rendabele en niet-rendabele functies combineert, zoals landbouw en natuur, recreatie en cultureel erfgoed, houtoogst en biodiversiteit. Alle onderdelen en activiteiten hangen met elkaar samen en de landgoedeigenaar heeft een regierol in het zoeken naar een balans. Niets mag zich ten koste van andere delen ontwikkelen. Andere landeigenaren zoals gemeenten en terreinbeherende organisaties, raken geïnspireerd door het landgoedmodel. Zo experimenteert Staatsbosbeheer met het beheer van het Kuinderbos in de Noordoostpolder als landgoed.
Liesbeth Cremers: “Dat landgoedmodel vraagt van de eigenaar in deze tijd een actieve rol, veel meer dan in het verleden toen je meer als een soort vermogensbeheerder bezig was. Nu ben je veel meer de regisseur. Dat is ook voor de pachters van belang; je bent nu samen een collectief dat het duurzame pad op gaat.”
Dit artikel is geschreven door Lytsa Post (Projectleider Communicatie LTO Noord) in samenwerking met Natuur voor Elkaar (initiatief van Provincie Overijssel).